अंगणवाडी सेविका कोण? (Anganwadi Sevika) जबाबदाऱ्या (Responsibilities) आणि कार्यपद्धती (Work Process)
१) परिचय व ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
(महाराष्ट्र) (Maharashtra) तसेच संपूर्ण भारतात (एकात्मिक बालविकास सेवा योजना) (Integrated Child Development Services - ICDS) ही १९७५ पासून कार्यरत आहे. या योजनेचा उद्देश होता – ० ते ६ वर्षे वयोगटातील (बालकांचे पोषण) (Child Nutrition), (आरोग्य) (Health) आणि (प्री-स्कूल शिक्षण) (Pre-School Education) सुनिश्चित करणे, तसेच (गर्भवती व स्तनदा माता) (Pregnant & Lactating Mothers) यांना आवश्यक पूरक पोषण व आरोग्य सेवा उपलब्ध करून देणे.
या योजनेच्या अंमलबजावणीत (अंगणवाडी सेविका) (Anganwadi Workers) ही सर्वात महत्वाची भूमिका बजावते. म्हणूनच सेविकांना “(बालक व माता पोषणाची जीवनरेषा) (Lifeline of Child & Maternal Nutrition)” म्हटले जाते.
२) शैक्षणिक पात्रता व निवड प्रक्रिया
(महाराष्ट्र शासन) (Government of Maharashtra) च्या विविध (शासन निर्णय) (GRs) नुसार अंगणवाडी सेविकेसाठी किमान शैक्षणिक पात्रता इयत्ता दहावी उत्तीर्ण (10th Pass) आहे. काही ठिकाणी बारावी उत्तीर्ण सेविकांना प्राधान्य दिले जाते. निवड प्रक्रिया पारदर्शक ठेवण्यासाठी (ग्रामसभा) (Gram Sabha), (सामाजिक व आर्थिक निकष) (Social & Economic Criteria), तसेच (महिला व बालविकास विभाग) (Women & Child Development Department Maharashtra) यांची मंजूरी आवश्यक असते.
३) प्रमुख जबाबदाऱ्या
-
(बालक पोषण) (Child Nutrition Maharashtra) – पूरक आहार, वजन व उंची मोजणी, कुपोषण ओळख.
-
(माता आरोग्य) (Maternal Health Care) – पूरक आहार, लोखंडी व फॉलिक अॅसिड गोळ्या, तपासणी.
-
(प्री-स्कूल एज्युकेशन) (Early Childhood Education) – गाणी, खेळ, शैक्षणिक उपक्रम.
-
(लसीकरण) (Immunization) – आरोग्य विभागाशी समन्वय.
-
(जनजागृती) (Awareness Programs) – माता सभा, ग्रामसभा, पोषण सप्ताह.
४) कार्यपद्धती
-
(अंगणवाडी केंद्रातील उपक्रम) (Anganwadi Centre Activities)
-
(माता सभा) (Mothers Meeting)
-
(ग्रोथ मॉनिटरिंग) (Growth Monitoring)
-
(POSHAN Tracker App) (Digital Reporting Maharashtra)
५) अलीकडील शासन निर्णय
-
(मानधन वाढ) (Honorarium Hike Maharashtra Anganwadi) – ऑक्टोबर २०२३ मध्ये निर्णय.
-
(स्मार्ट अंगणवाडी उपक्रम) (Smart Anganwadi Maharashtra) – डिजिटल साधने, ई-लर्निंग.
-
(सुपोषित महाराष्ट्र अभियान 2019) (Suposhit Maharashtra Abhiyaan).
-
(POSHAN Abhiyaan) (National Nutrition Mission India).
६) आव्हाने
-
(कमी मानधन) (Low Salary Issue).
-
(कामाचा ताण) (Work Pressure).
-
(केंद्रांच्या इमारती) (Infrastructure Issues).
-
(डिजिटल अडचणी) (Digital Challenges).
-
(सामाजिक दबाव) (Social Pressure).
७) समाजातील योगदान
-
(बालमृत्यू दरात घट) (Infant Mortality Rate Decline Maharashtra).
-
(कुपोषण घट) (Malnutrition Reduction).
-
(महिला सक्षमीकरण) (Women Empowerment).
८) निष्कर्ष
(अंगणवाडी सेविका) (Anganwadi Sevika) या खऱ्या अर्थाने (Child & Maternal Nutrition Lifeline) आहेत. ICDS, POSHAN, सुपोषित महाराष्ट्र यासारख्या योजना प्रत्यक्ष लाभार्थ्यांपर्यंत पोहोचविण्याचे काम सेविका पार पाडतात. त्यामुळे त्यांना (कायमस्वरूपी नोकरीचा दर्जा) (Job Security) व (सामाजिक सुरक्षा) (Social Security) मिळणे आवश्यक आहे.
🔎 संदर्भ
-
महिला व बालविकास विभाग, महाराष्ट्र शासन – ICDS योजना GR (2017, 2023).
-
POSHAN Abhiyaan, भारत सरकार – महाराष्ट्र अंमलबजावणी अहवाल (2018-22).
-
सुपोषित महाराष्ट्र अभियान, महिला व बालविकास विभाग (2019).
-
राष्ट्रीय कुटुंब आरोग्य सर्वेक्षण (NFHS-5, 2019-21), महाराष्ट्र राज्य अहवाल.
#AnganwadiSevika
#MaharashtraICDS
#POSHANAbhiyaan
#SmartAnganwadi
#ChildNutrition
टिप्पणी पोस्ट करा