Anganwadi Sevika | Rural Development India | Child Nutrition Scheme | Icds Program | Women Empowerment Rural | Health Services India | Anganwadi Sevika Challenges | Government Schemes India | Child Development Rural | Sustainable Rural Development
ग्रामीण विकासात अंगणवाडी सेविकांचे योगदान
ग्रामीण भारत (Rural India) हा देशाच्या सामाजिक व आर्थिक विकासाचा कणा मानला जातो. लोकसंख्येच्या मोठ्या प्रमाणात ग्रामीण भागात वास्तव्यास असून, त्यांच्या आरोग्य (Health), पोषण (Nutrition), शिक्षण (Education) व सामाजिक सक्षमीकरण (Social Empowerment) यासाठी शासनाने विविध योजना राबवल्या आहेत. त्यामध्ये अंगणवाडी योजना (Anganwadi Scheme) हा अत्यंत महत्त्वपूर्ण उपक्रम आहे. या योजनेंतर्गत कार्यरत असलेल्या अंगणवाडी सेविका (Anganwadi Sevika) या ग्रामीण विकासाच्या केंद्रस्थानी उभ्या आहेत.
अंगणवाडी योजना व इतिहास
अंगणवाडी योजना (ICDS – Integrated Child Development Services) ही १९७५ साली सुरु झाली. त्यामागील प्रमुख उद्दिष्ट म्हणजे बालकांचे सर्वांगीण पोषण, आरोग्य व शैक्षणिक पायाभरणी सुनिश्चित करणे. आज देशभर लाखो अंगणवाड्या कार्यरत आहेत, ज्यातून ग्रामीण भागातील मुलांना पोषण आहार (Supplementary Nutrition), आरोग्य तपासणी (Health Check-up), प्री-स्कूल शिक्षण (Pre-school Education) यांचा लाभ मिळतो.
ग्रामीण विकासातील अंगणवाडी सेविकांची भूमिका
अंगणवाडी सेविका या फक्त बालसंगोपनापुरत्या मर्यादित नाहीत, तर त्या ग्रामीण विकासाच्या (Rural Development) प्रक्रियेतील कणा आहेत.
-
आरोग्य तपासणी (Health Services)
-
माता व बालकांचे लसीकरण (Vaccination Programs)
-
गर्भवती स्त्रियांना पोषण व सल्ला (Maternal Nutrition & Counseling)
-
सामाजिक जाणीव निर्माण करणे (Social Awareness)
या सर्व माध्यमांतून त्या ग्रामीण समाजाला सक्षम बनवतात.
आरोग्य व पोषणातील योगदान
ग्रामीण भागात कुपोषण (Malnutrition) व अॅनिमिया (Anemia) ही गंभीर समस्या आहे. अंगणवाडी सेविका नियमित पोषण आहार, वजन तपासणी (Weight Monitoring), आणि आरोग्य शिबिरे (Health Camps) यांद्वारे मुलांच्या आणि मातांच्या आरोग्याचे रक्षण करतात. UNICEF (2020) च्या अहवालानुसार, ICDS योजनेत कार्यरत सेविकांच्या कामामुळे ग्रामीण भागातील बालमृत्यू दरात (Child Mortality Rate) घट झाली आहे.
महिला सक्षमीकरण व सामाजिक जाणीव
अंगणवाडी सेविका ग्रामीण महिलांना स्वयंरोजगार (Self Employment), महिला बचत गट (Women SHGs), साक्षरता (Literacy) या उपक्रमांमध्ये सहभागी करतात. यामुळे ग्रामीण महिला सामाजिक व आर्थिकदृष्ट्या सक्षम होत आहेत.
बालविकास व शिक्षण
सेविका मुलांना प्री-स्कूल शिक्षण (Early Childhood Education) देतात. खेळाच्या माध्यमातून शैक्षणिक कौशल्ये विकसित करून त्यांची शाळेत जाण्याची तयारी करतात.
शासन धोरणे व योजना
ICDS व्यतिरिक्त “राष्ट्रीय पोषण अभियान (National Nutrition Mission)” व “बेटी बचाओ, बेटी पढाओ (Beti Bachao Beti Padhao)” यासारख्या योजनांच्या अंमलबजावणीमध्ये अंगणवाडी सेविकांचे योगदान महत्त्वपूर्ण आहे.
अडचणी व आव्हाने
अंगणवाडी सेविकांना कमी मानधन (Low Honorarium), संसाधनांची कमतरता (Lack of Resources), प्रशिक्षणाचा अभाव (Training Issues) अशा अनेक अडचणींना सामोरे जावे लागते. [Planning Commission Report 2012] मध्येही या अडचणींचा उल्लेख आहे.
उपाययोजना व शिफारसी
-
सेविकांचे मानधन वाढवणे
-
नियमित प्रशिक्षण व तांत्रिक साधनांची उपलब्धता
-
डिजिटल साधनांचा वापर (Digital Tools in Anganwadi)
-
समाजातील जागरूकता वाढवणे
प्रत्येक क्षेत्रात योगदान
अंगणवाडी सेविका या फक्त आरोग्य व पोषण योजनेपुरत्याच मर्यादित नाहीत, तर ग्रामीण विकासाच्या प्रत्येक क्षेत्रात त्यांचे योगदान मोलाचे आहे. त्यांना बळकटी देणे म्हणजे ग्रामीण भारताचा शाश्वत विकास (Sustainable Rural Development) सुनिश्चित करणे होय.
#AnganwadiSevika #RuralDevelopment #WomenEmpowerment #ChildDevelopment #Nutrition #ICDS #HealthCare #Education #IndiaGrowth
टिप्पणी पोस्ट करा