महाराष्ट्रातील अंगणवाडी सेविकांची भूमिका : (Anganwadi Workers Role) बालक व माता पोषणाची (Child & Maternal Nutrition) जीवनरेषा
महाराष्ट्रात (Maharashtra) महिला व बालविकास विभागाच्या (Women and Child Development Department) अखत्यारीत राबविण्यात येणारी (एकात्मिक बालविकास सेवा योजना) (Integrated Child Development Services - ICDS Maharashtra) ही बालक (Child) आणि माता (Mother) पोषणासाठी (Nutrition) सर्वात (महत्वाची योजना) (Important Scheme) मानली जाते. या योजनेचा कणा म्हणजे (अंगणवाडी सेविका) (Anganwadi Sevika) व मदतनीस. ग्रामीण भागातील सर्वसामान्य महिलांपासून बालकांपर्यंत पोहोचणारी प्राथमिक सेवा (अंगणवाडी केंद्रे) (Anganwadi Centres) मार्फत दिली जाते. त्यामुळेच (अंगणवाडी सेविका) या "बालक व माता पोषणाची जीवनरेषा" मानल्या जातात.
१. अंगणवाडी सेविकांची (Responsibilities of Anganwadi Workers) जबाबदारी
(अंगणवाडी सेविका) यांचे प्रमुख काम म्हणजे ० ते ६ वर्षे वयोगटातील (बालकांचे आरोग्य) (Child Health), (पोषण) (Nutrition) आणि (शिक्षणाची प्राथमिक पायाभरणी) (Pre-School Education) करणे. त्याचबरोबर गर्भवती व स्तनदा (मातेचे पोषण) (Maternal Nutrition) आणि (आरोग्य तपासणी) (Health Check-up), तसेच किशोरवयीन मुलींना (लोखंडी गोळ्या) (Iron Supplements), (आरोग्य मार्गदर्शन) (Health Awareness) पुरविणे हे काम (सेविका) (Workers) पार पाडतात.
(महाराष्ट्र शासन) (Government of Maharashtra) च्या (GR क्रमांक : ICDS/2017/प्र.क्र.40) निर्णयानुसार, प्रत्येक (अंगणवाडी केंद्र) (Anganwadi Centre) मधून (पूरक पोषण आहार) (Supplementary Nutrition), (आरोग्य तपासणी) (Health Check), (लसीकरण) (Immunization), (आरोग्य व पोषण शिक्षण) (Nutrition & Health Education), (प्री-स्कूल एज्युकेशन) (Pre-School Education) अशा सहा (महत्वाच्या सेवा) (Essential Services) दिल्या जातात.
२. (पोषण अभियान) (POSHAN Abhiyaan) मधील भूमिका
२०१८ साली सुरू झालेल्या (पोषण अभियान) (National Nutrition Mission) अंतर्गत (महाराष्ट्र) (Maharashtra) मध्ये (कुपोषण निर्मूलन) (Malnutrition Eradication) साठी (अंगणवाडी सेविका) (Anganwadi Workers) अग्रभागी आहेत. (महाराष्ट्र शासन) (Maharashtra Government) ने २०२२ पर्यंत (गंभीर कुपोषण) (Severe Malnutrition) ५ टक्क्यांपर्यंत आणण्याचे उद्दिष्ट ठेवले होते.
त्यासाठी (सेविका) दर महिन्याला (ग्रोथ मॉनिटरिंग) (Growth Monitoring), म्हणजेच मुलांचे (वजन व उंची) (Weight & Height Measurement) मोजणे, "माता सभा" (Mothers Meeting) घेऊन (पोषण जनजागृती) (Nutrition Awareness) करणे, तसेच मोबाईल अॅपवर (डेटा नोंदणी) (Data Entry) ही जबाबदारी सांभाळतात.
३. माता व बालकांसाठी (Life-line for Mothers & Children) जीवनरेषा
ग्रामीण व शहरी गरीब वस्त्यांमध्ये (बालकांचा पोषण स्तर) (Child Nutrition Status) उंचावण्यासाठी (अंगणवाडी सेविका) (Anganwadi Sevika) हेच शासनाचे प्रमुख माध्यम आहे. उदा. (सुपोषित महाराष्ट्र अभियान 2019) (Suposhit Maharashtra Abhiyaan) मध्ये (सेविका) यांनी (कुपोषित बालकांना) (Malnourished Children) ओळखून त्यांना (अतिरिक्त पौष्टिक आहार) (Supplementary Nutrition) उपलब्ध करून दिला.
त्याचबरोबर (जननी सुरक्षा योजना) (Janani Suraksha Yojana) आणि (प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना) (PMMVY Scheme) यासंबंधी (जनजागृती) (Awareness) करण्याचे कामही (सेविका) करतात.
(राष्ट्रीय कुटुंब आरोग्य सर्वेक्षण - NFHS-5, 2019-21) (National Family Health Survey) च्या आकडेवारीनुसार (महाराष्ट्र) (Maharashtra) राज्यात (बालकांमधील कुपोषण) (Child Malnutrition) हळूहळू घटले आहे. यामागे (अंगणवाडी सेविकांचे योगदान) (Anganwadi Contribution) महत्वाचे आहे.
४. शासनाचे (Recent Government Decisions) अलीकडील निर्णय
(महाराष्ट्र शासन) (Maharashtra Government) ने ऑक्टोबर २०२३ मध्ये जाहीर केलेल्या निर्णयानुसार, (अंगणवाडी सेविकांचे मानधन) (Anganwadi Honorarium) वाढविण्यात आले आहे. तसेच "स्मार्ट अँगणवाडी" (Smart Anganwadi Initiative) अंतर्गत केंद्रांना (डिजिटल साधने) (Digital Tools), (स्मार्ट क्लास सुविधा) (Smart Classroom Facility) व (ई-लर्निंग साहित्य) (E-Learning Material) पुरवले जात आहे.
५. योगदान अनन्यसाधारण
(अंगणवाडी सेविका) (Anganwadi Workers) या (महाराष्ट्र) (Maharashtra) राज्यातील (माता व बालकांसाठी) (Mothers & Children) खरी (जीवनरेषा) (Lifeline) आहेत. (शासनाच्या योजना) (Government Schemes) प्रत्यक्ष (लाभार्थ्यांपर्यंत) (Beneficiaries) पोहोचविण्याचे कार्य जर कोणी प्रामाणिकपणे पार पाडत असेल, तर त्या म्हणजे (अंगणवाडी सेविका).
(पोषण, आरोग्य आणि शिक्षण) (Nutrition, Health & Education) यांचा पाया मजबूत करण्यासाठी त्यांचे योगदान अनन्यसाधारण आहे.
संदर्भ सूची (References)
-
महिला व बालविकास विभाग, महाराष्ट्र शासन – एकात्मिक बालविकास सेवा योजना (ICDS) अधिकृत दस्तऐवज व शासन निर्णय (GR क्रमांक : ICDS/2017/प्र.क्र.40).
-
पोषण अभियान (POSHAN Abhiyaan), भारत सरकार – महाराष्ट्र राज्यातील अंमलबजावणी अहवाल, 2018-2022.
-
सुपोषित महाराष्ट्र अभियान, 2019 – महिला व बालविकास विभाग, महाराष्ट्र शासन.
-
राष्ट्रीय कुटुंब आरोग्य सर्वेक्षण – ५ (NFHS-5, 2019-21) – महाराष्ट्र राज्य अहवाल.
-
महाराष्ट्र शासनाचा शासन निर्णय, ऑक्टोबर 2023 – अंगणवाडी सेविकांचे मानधन वाढविण्याबाबत.
#AnganwadiSevika
#MaharashtraNutrition
#POSHANAbhiyaan
#SmartAnganwadi
#ChildMaternalHealth
टिप्पणी पोस्ट करा